Dự kiến lộ trình phát triển sàn giao dịch tín chỉ carbon

Bản dự thảo Nghị định về việc thành lập và vận hành sàn giao dịch các-bon trong nước đã được chia sẻ tại một diễn đàn tháng 7 vừa qua, đánh dấu một bước tiến cụ thể hóa mạnh mẽ cam kết Net Zero vào năm 2050 của Việt Nam. Được xây dựng ngay sau khi Nghị định 119/2025/NĐ-CP có hiệu lực, dự thảo này phác thảo nên một khung pháp lý và mô hình vận hành chi tiết, cung cấp những thông tin quan trọng mà cộng đồng doanh nghiệp và các nhà đầu tư đang mong đợi. Vậy, sàn giao dịch carbon của Việt Nam sẽ được tổ chức như thế nào và lộ trình triển khai ra sao?

1. Tận dụng hạ tầng thị trường chứng khoán

Một trong những điểm cốt lõi và mang tính chiến lược nhất của dự thảo là quan điểm xây dựng sàn giao dịch carbon gắn liền với các đơn vị tổ chức và vận hành thị trường chứng khoán (TTCK). Thay vì xây dựng một hệ thống hoàn toàn mới, Chính phủ chủ trương tận dụng tối đa hạ tầng công nghệ, kinh nghiệm vận hành và nguồn nhân lực chất lượng cao sẵn có từ TTCK.

Cách tiếp cận này mang lại ba lợi ích rõ ràng:

• Tiết kiệm nguồn lực: Giảm thiểu chi phí đầu tư ban đầu và chi phí vận hành trong dài hạn.
• Rút ngắn thời gian: Đẩy nhanh tiến độ chuẩn bị, giúp sàn giao dịch sớm đi vào vận hành thí điểm theo đúng lộ trình đã đề ra tại Nghị định 119/2025/NĐ-CP.
• Đảm bảo tính chuyên nghiệp và an toàn: Kế thừa các quy trình vận hành, giám sát và quản trị rủi ro đã được kiểm chứng qua nhiều năm của TTCK.

2. Mô hình vận hành

Dự thảo đã phác thảo một mô hình thị trường rõ ràng, phân định vai trò của từng đơn vị chủ chốt, đảm bảo tính liên thông và chuyên môn hóa cao:

• Đơn vị tổ chức Giao dịch: Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) HNX sẽ là đơn vị cung cấp nền tảng và dịch vụ tổ chức giao dịch cho hai loại hàng hóa chính là hạn ngạch phát thải KNK và tín chỉ carbon. Vai trò của HNX là đảm bảo các giao dịch diễn ra minh bạch, công bằng và tuân thủ quy chế.
• Đơn vị Lưu ký và Bù trừ, Thanh toán: Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) VSDC chịu trách nhiệm quản lý “kho” tài sản số, thực hiện lưu ký hạn ngạch và tín chỉ carbon. Quan trọng hơn, VSDC sẽ vận hành hệ thống bù trừ và thanh toán, đảm bảo các giao dịch được hoàn tất một cách an toàn, chính xác, giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia.
• Các tổ chức trung gian hỗ trợ: Để đảm bảo tính chuyên nghiệp và an toàn, mô hình thị trường sẽ vận hành thông qua các tổ chức trung gian, bao gồm:
  • Thành viên giao dịch: Các công ty chứng khoán đủ điều kiện, được Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (VNX) chấp thuận.
  • Thành viên lưu ký: Các công ty chứng khoán đủ điều kiện, được VSDC chấp thuận.
  • Ngân hàng thanh toán: Một trong các ngân hàng thanh toán trên TTCK.

Mô hình có trung gian này không chỉ nâng cao tính bảo mật, an toàn hệ thống mà còn là bước chuẩn bị cho tương lai khi quy mô và tính thanh khoản của thị trường tăng lên.

3. Giao dịch và Thanh toán: Ưu tiên an toàn và linh hoạt

• Phương thức giao dịch: Trong giai đoạn đầu, khi quy mô thị trường còn nhỏ, thanh khoản dự kiến thấp và hàng hóa (tín chỉ từ các dự án khác nhau) còn thiếu tính chuẩn hóa, phương thức giao dịch chủ yếu sẽ là giao dịch thỏa thuận trên nền tảng điện tử. Đây là phương thức linh hoạt, cho phép bên mua và bên bán tự tìm đến nhau và thỏa thuận giá trên một nền tảng tập trung. Trong tương lai, khi thị trường phát triển hơn, phương thức khớp lệnh liên tục có thể được áp dụng.
• Phương thức thanh toán: Để đảm bảo an toàn tuyệt đối, dự thảo đề xuất phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch. Điều này có nghĩa là ngay sau khi giao dịch được xác nhận, việc chuyển giao tài sản (tín chỉ/hạn ngạch) và thanh toán tiền sẽ diễn ra đồng thời, loại bỏ rủi ro đối tác không thực hiện nghĩa vụ. Ngoài ra, yêu cầu ký quỹ trước giao dịch cũng sẽ được áp dụng để ngăn ngừa rủi ro giao dịch không thành công.

4. Lộ trình thí điểm (2025 – 2028)

• Mục tiêu: Đảm bảo toàn bộ cơ sở hạ tầng của sàn giao dịch sẵn sàng đi vào hoạt động khi những hạn ngạch phát thải KNK đầu tiên được Chính phủ phân bổ cho doanh nghiệp (dự kiến trong giai đoạn 2025-2026).
• Thời gian thí điểm: Kéo dài đến hết ngày 31/12/2028. Đây là giai đoạn để thị trường làm quen, các quy trình được tinh chỉnh và hoàn thiện.
• Ưu đãi đặc biệt: Một điểm nhấn quan trọng trong giai đoạn này là HNX và VSDC sẽ không thu tiền cung cấp dịch vụ. Đây là một chính sách hỗ trợ thiết thực, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các doanh nghiệp tiếp cận và tham gia thị trường trong giai đoạn đầu.

Dự thảo Nghị định cho thấy sự nghiên cứu, chuẩn bị kỹ lưỡng, thực tế. Việc lựa chọn mô hình dựa trên TTCK là một quyết định chiến lược, thông minh, giúp Việt Nam có thể nhanh chóng khởi động thị trường carbon một cách bài bản, an toàn và hiệu quả.

Đối với doanh nghiệp, đây là tín hiệu rõ ràng nhất cho thấy thị trường carbon không còn là câu chuyện tương lai. Giai đoạn thí điểm 2025-2028 với các chính sách ưu đãi là “thời gian vàng” để tham gia, học hỏi và tích lũy kinh nghiệm. Doanh nghiệp cần chủ động xây dựng năng lực nội bộ, chuẩn bị sẵn sàng hệ thống dữ liệu và chiến lược carbon để không chỉ đáp ứng nghĩa vụ tuân thủ mà còn nắm bắt cơ hội kinh doanh trên thị trường hàng hóa đặc biệt này.

Nguồn: Tổng hợp

Comments