Nhân lực xanh – “Mỏ vàng” còn thiếu và 3 “chìa khóa” kỹ năng để khai phá

Cuộc chuyển đổi sang kinh tế xanh không còn là một xu hướng xa vời mà đã trở thành một cuộc đua toàn cầu. Tại Việt Nam, cam kết mạnh mẽ đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 đang tạo ra một làn sóng đầu tư và tái cấu trúc nền kinh tế chưa từng có. Thế nhưng, giữa dòng chảy đó, một nghịch lý lớn đang hiện hữu và ngày càng trở nên cấp bách: chúng ta có cơ hội “vàng” nhưng lại đối mặt với nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng “thợ đào vàng” – đó chính là nguồn nhân lực xanh.

“Cơn khát” nhân lực toàn cầu và bài toán của Việt Nam

Câu chuyện thiếu hụt nhân lực cho các ngành kinh tế xanh không chỉ là vấn đề của riêng Việt Nam. Báo cáo “Global Green Skills” của LinkedIn đã chỉ ra, từ năm 2022 đến 2023, trong khi số lượng lao động có kỹ năng xanh chỉ tăng trung bình 12,3%, thì số tin tuyển dụng yêu cầu kỹ năng này lại tăng gần gấp đôi, ở mức 22,4%. Cung không đủ cầu đang tạo ra một khoảng trống lớn trên thị trường lao động toàn cầu.

Tại Việt Nam, tình hình cũng không mấy khả quan (Thông tin trên được ông Nguyễn Khánh Long, Phó cục trưởng Việc làm (Bộ Nội vụ), nói tại hội thảo “Phát triển nhân lực – điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh” ngày 11/8. Dẫn lại báo cáo của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), ông Long nói nguy cơ này đặc biệt nghiêm trọng trong nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ). Dự báo đến năm 2030, nhu cầu lao động có kỹ năng xanh có thể lên tới hàng trăm nghìn người, tập trung vào các lĩnh vực sản xuất, năng lượng tái tạo, nông nghiệp công nghệ cao và xây dựng bền vững. Các doanh nghiệp đang trong cuộc “săn lùng” nhân sự có khả năng đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững (ESG), với mức lương và đãi ngộ hấp dẫn. Thế nhưng, lực lượng lao động hiện tại phần lớn chưa được trang bị đầy đủ để đáp ứng làn sóng này.

Nhìn ra thế giới, kinh nghiệm của Đức là một bài học đắt giá. Khi thực hiện chính sách “Energiewende” (Chuyển đổi năng lượng), họ đã phải đối mặt với một thách thức khổng lồ: làm sao để chuyển đổi kỹ năng cho hàng chục nghìn công nhân từ ngành công nghiệp than đá sang lĩnh vực năng lượng tái tạo. Thành công của họ đến từ một chiến lược đồng bộ giữa Chính phủ, doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục trong việc tái đào tạo, xây dựng các chương trình học mới và tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện.

Chân dung nhân lực xanh: Không chỉ là chuyên môn về môi trường

Vậy, một “nhân lực xanh” mà thị trường đang “khát” cần những gì? Qua phân tích, có thể thấy yêu cầu đối với lực lượng lao động này không còn gói gọn trong các ngành môi trường truyền thống, mà đã trở thành một tổ hợp kỹ năng đa chiều. Đó là sự giao thoa của 3 nhóm năng lực cốt lõi:

1. Nền tảng kiến thức và chuyên môn xanh: Đây là nhóm kỹ năng “cứng”, là nền tảng bắt buộc cho các vị trí công việc cụ thể. Các kỹ năng này đòi hỏi sự đào tạo bài bản và chuyên sâu.

• Năng lượng tái tạo: Kỹ năng thiết kế, lắp đặt, vận hành và bảo trì các hệ thống điện mặt trời, điện gió.
• Sản xuất và xây dựng bền vững: Kiến thức về vật liệu xanh, thiết kế sinh thái, kỹ thuật xây dựng tiết kiệm năng lượng, quản lý vòng đời sản phẩm.
• Kinh tế tuần hoàn: Kỹ năng quản lý chất thải, công nghệ tái chế, phân tích và tối ưu hóa chuỗi cung ứng theo hướng tuần hoàn.
• Tài chính và đầu tư xanh: Hiểu biết về các tiêu chuẩn ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị), thẩm định dự án xanh, báo cáo bền vững, kiểm toán carbon.

2. Kỹ năng mềm và tư duy bền vững: Nếu kỹ năng cứng là điều kiện “cần”, thì đây chính là điều kiện “đủ” để một nhân sự có thể tạo ra tác động thực sự. Đây là những năng lực có thể áp dụng napg, giúp kết nối chuyên môn với thực tiễn.

• Tư duy hệ thống: Khả năng nhìn nhận vấn đề một cách tổng thể, hiểu được sự tương tác giữa các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường, thay vì chỉ tập trung vào một nhiệm vụ riêng lẻ.
• Giải quyết vấn đề và đổi mới sáng tạo: Đưa ra các giải pháp sáng tạo cho những thách thức môi trường, không bị bó buộc trong các lối mòn truyền thống.
• Lãnh đạo và quản lý sự thay đổi: Khả năng truyền cảm hứng, thuyết phục và dẫn dắt đội ngũ, khách hàng, và các bên liên quan cùng thực hiện các mục tiêu bền vững.
• Giao tiếp và hợp tác liên ngành: Khả năng làm việc hiệu quả trong các đội nhóm đa lĩnh vực (kỹ sư, nhà kinh tế, nhà khoa học xã hội) để triển khai các dự án xanh phức hợp.

3. Năng lực số và công nghệ: Trong kỷ nguyên số, một công việc xanh gần như luôn là một công việc số. Công nghệ là công cụ đắc lực để hiện thực hóa các giải pháp xanh.

• Phân tích dữ liệu: Sử dụng dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích hiệu suất sử dụng năng lượng, tối ưu hóa quy trình sản xuất, dự báo tác động môi trường.
• Công nghệ xanh: Am hiểu và có khả năng ứng dụng các công nghệ mới như IoT (Internet vạn vật) trong nông nghiệp thông minh, công nghệ lưu trữ năng lượng, hay các nền tảng phần mềm quản lý ESG.

Lời giải nào cho bài toán thiếu hụt nhân lực?

Khoảng trống giữa cung và cầu nhân lực xanh là một thách thức lớn, nhưng cũng chính là cơ hội để Việt Nam tạo ra một bước nhảy vọt về chất lượng nguồn nhân lực. Lời giải cho bài toán này đòi hỏi một chiến lược tổng thể và sự chung tay của nhiều bên:

• Từ phía các cơ sở giáo dục: Cần một cuộc cách mạng trong chương trình đào tạo. Không chỉ mở các ngành học mới về kinh tế xanh, mà cần lồng ghép kiến thức về bền vững, kỹ năng xanh vào tất cả các ngành học từ kinh tế, kỹ thuật đến khoa học xã hội. Sự hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để xây dựng chương trình “may đo” theo nhu cầu thị trường là yếu tố sống còn.
• Từ phía doanh nghiệp: Doanh nghiệp không thể chỉ ngồi chờ “săn” nhân tài, mà phải chủ động trở thành một “lò đào tạo”. Việc đầu tư vào các chương trình tái đào tạo (reskilling) và nâng cao kỹ năng (upskilling) cho đội ngũ nhân viên hiện tại là chiến lược đầu tư khôn ngoan nhất.
• Từ phía Nhà nước: Cần vai trò kiến tạo của Chính phủ trong việc xây dựng một chiến lược quốc gia về phát triển nguồn nhân lực xanh, đưa ra các tiêu chuẩn nghề nghiệp, hỗ trợ các cơ sở đào tạo và thúc đẩy nhận thức xã hội về các cơ hội nghề nghiệp trong lĩnh vực này.
• Từ phía người lao động: Mỗi cá nhân cần nhận thức được sự dịch chuyển tất yếu của thị trường và chủ động trang bị cho mình những kiến thức, kỹ năng cần thiết để không bị tụt hậu, đồng thời nắm bắt những cơ hội việc làm hấp dẫn đang mở ra.

Cuộc chuyển đổi xanh đang gõ cửa. Việc chuẩn bị một đội ngũ lao động có đủ “Tâm – Tài – Lực” để mở cánh cửa đó không chỉ là nhiệm vụ của riêng ai. Đó là điều kiện tiên quyết để Việt Nam có thể biến những thách thức về môi trường thành động lực tăng trưởng bền vững, và biến “mỏ vàng” nhân lực xanh thành một tài sản quốc gia thực sự.

Nguồn: Tổng hợp

Comments