Thị trường Carbon toàn cầu đang “Thanh lọc” – Cơn địa chấn về Giá và Cuộc đua đến chất lượng

Là một chuyên gia đã theo dõi thị trường carbon từ những ngày đầu tiên của Nghị định thư Kyoto, qua những thăng trầm của Hiệp định Paris và chứng kiến cam kết Net Zero tại COP26, tôi có thể khẳng định: Giai đoạn 2024-2025 là thời điểm thị trường carbon đang trải qua một cuộc “thanh lọc” dữ dội và cần thiết nhất trong lịch sử.

Thời kỳ “miền Tây hoang dã” của tín chỉ carbon giá rẻ, thiếu minh bạch đang đi đến hồi kết. Những gì chúng ta đang chứng kiến không đơn thuần là biến động giá. Đây là một cuộc tái định hình cấu trúc toàn diện, một “cơn địa chấn” đang phân tầng lại toàn bộ thị trường.

1. “Cơn địa chấn” về Giá: Sự thật trần trụi của Thị trường Tự nguyện (VCM)

Trong suốt sự nghiệp của mình, tôi chưa từng thấy sự phân hóa giá nào sâu sắc như hiện nay. Đừng để con số trung bình 4-6 USD/tấn CO2 (theo dữ liệu từ CarbonCredits.com 2024) đánh lừa bạn. Con số đó che giấu một thực tế rằng thị trường đang bị xé toạc làm hai.

Biên độ giá thực tế đang chạy từ 0,25 USD cho đến 27 USD mỗi tấn.

Tại sao lại có sự phi lý này? Câu trả lời rất đơn giản: Thị trường đang tự mình “giết chết” các tín chỉ rác (junk credits).

• Mức giá < 1 USD: Đây là giá của các dự án cũ (thường là các dự án năng lượng tái tạo vintage 2019-2021), thiếu tính bổ sung (additionality) rõ ràng, hoặc thiếu minh bạch về đồng lợi ích. Các doanh nghiệp lớn sợ hãi việc bị cáo buộc “tẩy xanh” (greenwashing) và đang đồng loạt quay lưng với chúng.
• Mức giá > 20 USD: Đây là “vùng đất” của các tín chỉ chất lượng cao (high-integrity credits). Chúng đến từ các dự án dựa vào thiên nhiên (Nature-Based) được thẩm định khắt khe, hoặc các dự án công nghệ cao (như thu giữ carbon trực tiếp – DAC). Người mua sẵn sàng trả giá cao để đổi lấy sự an tâm tuyệt đối về pháp lý và danh tiếng.

Cuộc chơi giờ đây không còn là “ai bán rẻ hơn”, mà là “tín chỉ của ai đủ chất lượng”.

2. Xu hướng tất yếu: “Cuộc chạy đua đến Chất lượng”

Sự phân hóa về giá ở trên chính là hệ quả trực tiếp của xu hướng lớn nhất thị trường: “Cuộc chạy đua đến Chất lượng”.

Yếu tố thay đổi cuộc chơi chính là sự ra đời của Hội đồng Liêm chính về Thị trường Carbon Tự nguyện (ICVCM) và Bộ Nguyên tắc Carbon Cốt lõi (CCPs) của họ. Đây được xem là “tiêu chuẩn vàng” mới, là “vệ sĩ” gác cổng cho thị trường.

Bất kỳ tín chỉ nào (dù thuộc Verra hay Gold Standard) muốn được coi là “hạng A” đều phải được dán nhãn CCP. Những tín chỉ không đạt chuẩn sẽ ngay lập tức bị đẩy xuống “hạng B” và mất giá thê thảm.

Các tập đoàn đa quốc gia, dưới áp lực từ cổ đông và người tiêu dùng, giờ đây chỉ săn lùng các tín chỉ CCP. Điều này buộc các nhà phát triển dự án, dù ở Việt Nam, châu Phi hay Brazil, đều phải tuân thủ cuộc chơi mới: Minh bạch, Đo lường chuẩn, Báo cáo và Thẩm định (MRV) ở mức cao nhất.

3. Bàn cờ Địa chính trị Carbon: Các quốc gia đang Xây “Pháo đài”

Song song với cuộc thanh lọc của thị trường tự nguyện, các chính phủ cũng không đứng yên. Họ đang ráo riết xây dựng các “pháo đài” pháp lý của riêng mình thông qua các Hệ thống Giao dịch Phát thải bắt buộc (ETS).

• Các “Ông lớn” Thể hiện sức mạnh: Thị trường ETS của Trung Quốc vẫn là lớn nhất thế giới về quy mô phát thải được kiểm soát. ETS của Hàn Quốc (K-ETS), một trong những thị trường trưởng thành sớm, đã bước vào giai đoạn 3, cho thấy sự ổn định và kinh nghiệm vận hành.
• Làn sóng Mới nổi (Đặc biệt là ASEAN): Các quốc gia Đông Nam Á, nơi có tiềm năng tạo tín chỉ khổng lồ, đang tăng tốc. Indonesia đã khởi động sàn giao dịch vào cuối 2023. Malaysia dự kiến vận hành vào 2025.
• Trường hợp Việt Nam: Với tư cách là người tham mưu chính sách, tôi nhận thấy Việt Nam đang đi những bước rất thận trọng và bài bản. Việc ban hành Nghị định 06/2022/NĐ-CP, Nghị định 119/2025/NĐ-CP cập nhật (và các Quyết định, Thông tư hướng dẫn kèm theo) là nền tảng pháp lý cốt lõi. Giai đoạn thí điểm 2025-2027 sẽ là phép thử quan trọng trước khi vận hành chính thức vào 2028.

Xu hướng này có ý nghĩa gì? Các quốc gia đang muốn kiểm soát “tài nguyên carbon” của mình. Họ muốn đảm bảo các dự án trong nước tuân thủ Điều 6 Hiệp định Paris và quan trọng hơn, là để dành một phần hạn ngạch cho thị trường nội địa, phục vụ mục tiêu Net Zero quốc gia.

4. Tầm nhìn 2030 và Lời kết

Thị trường VCM được dự báo cần phải tăng trưởng gấp 15 lần vào năm 2030 để đáp ứng các mục tiêu khí hậu. Nhưng sự tăng trưởng này sẽ đến từ chất lượng, chứ không phải số lượng.

Đối với các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách tại Việt Nam, đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội vàng:

1. Doanh nghiệp phát thải (phải kiểm kê): Phải làm quen với việc carbon là một chi phí. Việc đầu tư công nghệ giảm phát thải ngay bây giờ sẽ là lợi thế cạnh tranh khổng lồ khi thị trường ETS vận hành.
2. Nhà phát triển dự án (tạo tín chỉ): Đã qua rồi thời làm dự án năng lượng tái tạo đơn giản và bán tín chỉ giá rẻ. Hãy tập trung vào các dự án AFOLU (lâm nghiệp, nông nghiệp) chất lượng cao, các dự án công nghệ mới, và đảm bảo tuân thủ các phương pháp luận khắt khe nhất của ICVCM.

Kỷ nguyên của tiền carbon dễ dãi đã kết thúc. Kỷ nguyên của tài chính khí hậu thực chất, dựa trên sự liêm chính, chỉ mới bắt đầu.

Theo: Nhật ký chuyên gia về carbon

Comments