Tín chỉ các-bon xe điện: Không chỉ giảm ô nhiễm, mà còn có thể bán ra thế giới?

Những chiếc ô tô, xe máy điện của VinFast, BYD, Honda… và nhiều hãng lớn đang lăn bánh trên đường phố đã trở thành một biểu tượng quen thuộc cho khát vọng về một tương lai giao thông xanh hơn tại Việt Nam. Nhưng ngoài lợi ích rõ ràng là giảm khói bụi và tiếng ồn tại các đô thị, có một tiềm năng to lớn khác vẫn chưa được khai phá: điều gì sẽ xảy ra nếu mỗi km di chuyển của những chiếc xe này có thể tạo ra một nguồn doanh thu bền vững mới, thông qua một cơ chế gọi là “tín chỉ carbon”?

Đây không phải là một ý tưởng viển vông. Trên thế giới, các dự án giao thông sạch đang ngày càng được công nhận là một nguồn tạo tín chỉ carbon hợp lệ. Tại Việt Nam, với vai trò tiên phong của các doanh nghiệp lớn như Vingroup và sự ủng hộ mạnh mẽ từ Chính phủ cho mục tiêu Net Zero 2050, con đường biến nỗ lực giảm phát thải thành giá trị tài chính đang trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.

Bối cảnh: “Cú hích” từ chính sách và khát vọng của doanh nghiệp

Cuộc chơi tín chỉ carbon tại Việt Nam đang nóng lên từng ngày, được thúc đẩy bởi một khung pháp lý ngày càng hoàn thiện. Cam kết Net Zero của Chính phủ đã tạo ra một “sân chơi” mà ở đó, mọi hoạt động giảm phát thải khí nhà kính đều có tiềm năng được định giá. Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp lớn đã thể hiện rõ sự quan tâm của mình. Hiện nay, Vingroup đang tích cực nghiên cứu và mong muốn được hướng dẫn thủ tục để đăng ký các dự án giảm phát thải khí nhà kính, đặc biệt là các dự án giảm phát thải trong giai đoạn sử dụng sản phẩm – một định hướng hoàn toàn phù hợp với hệ sinh thái xe điện của họ. Điều này cho thấy sự chủ động và tầm nhìn chiến lược, không chỉ dừng lại ở việc sản xuất và bán xe, mà còn muốn lượng hóa và thương mại hóa những tác động tích cực mà sản phẩm của mình mang lại cho môi trường. Thực tế, Vingroup cũng đã có kinh nghiệm với các dự án tín chỉ carbon trong lĩnh vực công nghiệp, như dự án thu hồi nhiệt thừa tại nhà máy sản xuất ô tô để phát điện, cho thấy họ có đủ năng lực kỹ thuật để theo đuổi các dự án phức tạp.

“Giải mã” tín chỉ carbon cho xe điện: Lấy gì để tính?

Câu hỏi cốt lõi là: một chiếc xe điện không phát thải thì làm sao tạo ra tín chỉ carbon? Câu trả lời nằm ở một khái niệm quan trọng trong lĩnh vực này: Phát thải tránh được (Avoided Emissions).

Tín chỉ carbon không được tạo ra từ bản thân chiếc xe điện, mà từ việc nó thay thế một phương tiện chạy xăng hoặc dầu. Lượng giảm phát thải chính là chênh lệch giữa kịch bản có xe điện và kịch bản không có xe điện. Các tiêu chuẩn quốc tế như Verra và Gold Standard đều có những phương pháp luận để tính toán điều này một cách khoa học:

1. Xây dựng Kịch bản cơ sở (Baseline Scenario): Đây là kịch bản “nếu như không có dự án”. Giả định rằng nếu không có xe điện VinFast, người tiêu dùng sẽ mua và sử dụng một chiếc xe máy hoặc ô tô chạy xăng tương đương. Dựa trên dữ liệu về loại xe bị thay thế, mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình và quãng đường di chuyển hàng năm, chúng ta có thể tính toán được lượng CO2 mà chiếc xe xăng đó sẽ thải ra môi trường.
2. Xác định Kịch bản dự án (Project Scenario): Đây là kịch bản thực tế khi người dân sử dụng xe điện. Lượng phát thải trong kịch bản này không phải bằng không. Nó đến từ quá trình sản xuất điện để sạc cho xe. Lượng phát thải này được tính dựa trên “hệ số phát thải của lưới điện quốc gia” của Việt Nam – tức là để tạo ra 1 kWh điện, lưới điện Việt Nam phát thải bao nhiêu kg CO2.
3. Tính toán lượng giảm phát thải: Lượng tín chỉ carbon có thể tạo ra được tính bằng công thức:

   Lượng phát thải từ xe xăng (Kịch bản cơ sở) – Lượng phát thải từ việc sạc điện (Kịch bản dự án) = Lượng giảm phát thải thuần

Mỗi tấn giảm phát thải thuần này có thể được quy đổi thành một tín chỉ carbon để giao dịch trên thị trường.

“Tấm vé thông hành” quốc tế: Tiếp cận theo phương pháp luận của Verra và Gold Standard

Để một dự án được công nhận và có thể bán tín chỉ trên thị trường quốc tế, nó phải tuân thủ một phương pháp luận đã được thẩm định bởi các tổ chức uy tín hàng đầu như Verra (với tiêu chuẩn VCS) hay Gold Standard. Đây được xem như những “tấm vé thông hành” đảm bảo tính minh bạch và toàn vẹn của tín chỉ. Đối với hệ sinh thái xe điện, có một số hướng tiếp cận chính:

• Phương pháp luận về Chuyển đổi phương thức Giao thông: Đây là hướng đi phù hợp nhất và có tiềm năng lớn nhất. Các phương pháp luận như VM0038 của Verra (“Methodology for Electric Vehicle Charging Systems”) cung cấp một khung sườn chi tiết để tính toán lượng phát thải tránh được khi xe điện thay thế xe động cơ đốt trong. Để áp dụng, dự án cần một hệ thống theo dõi và thu thập dữ liệu (MRV) cực kỳ chặt chẽ: từ số lượng xe bán ra, dữ liệu về quãng đường di chuyển trung bình (qua các cuộc khảo sát hoặc dữ liệu viễn thông), cho đến các bằng chứng chứng minh rằng người mua xe điện thực sự đã từ bỏ hoặc giảm sử dụng xe xăng.
• Phương pháp luận về Năng lượng tái tạo cho trạm sạc: Đây là một cơ hội kép. Nếu hệ thống trạm sạc của VinFast được cung cấp điện từ các nguồn tái tạo (như lắp đặt pin mặt trời trên mái che trạm sạc, hoặc ký hợp đồng mua bán điện trực tiếp từ các nhà máy điện gió, điện mặt trời), thì bản thân hoạt động này cũng có thể đăng ký thành một dự án tín chỉ carbon riêng biệt theo các phương pháp luận về năng lượng tái tạo đã rất phổ biến của Verra và Gold Standard.

Cơ hội kép: Thúc đẩy chuyển đổi và tạo nguồn tài chính bền vững

Việc triển khai thành công một chương trình tín chỉ carbon cho xe điện sẽ mang lại lợi ích kép. Nguồn doanh thu từ việc bán tín chỉ có thể được tái đầu tư để:

• Giảm giá thành xe: Trợ giá cho người tiêu dùng, giúp xe điện trở nên dễ tiếp cận hơn.
• Mở rộng hạ tầng: Đẩy nhanh việc xây dựng mạng lưới trạm sạc trên toàn quốc.
• Nghiên cứu và phát triển: Đầu tư vào công nghệ pin và các giải pháp giao thông thông minh.

Quan trọng hơn, nó tạo ra một vòng lặp tích cực: càng nhiều xe điện được bán ra, càng nhiều tín chỉ carbon được tạo ra; càng nhiều doanh thu từ tín chỉ, càng có thêm nguồn lực để thúc đẩy xe điện. Song song đó, lợi ích lớn nhất mà cả cộng đồng cảm nhận được chính là chất lượng không khí được cải thiện, ô nhiễm tiếng ồn giảm đi, và một môi trường sống trong lành hơn cho các đô thị Việt Nam.

Hành trình từ việc sản xuất một chiếc xe điện đến việc tạo ra một tín chỉ carbon được quốc tế công nhận là một con đường phức tạp, đòi hỏi sự đầu tư bài bản về công nghệ, dữ liệu và quy trình. Tuy nhiên, với tiềm lực và khát vọng của các doanh nghiệp tiên phong, cùng sự hỗ trợ từ chính sách của Chính phủ, đây là một con đường hoàn toàn khả thi. Nó đại diện cho một tư duy kinh tế mới: giải quyết các vấn đề môi trường không chỉ là một khoản chi phí, mà còn là một cơ hội để tạo ra giá trị bền vững.

Nguồn: Phân tích và tổng hợp

Comments